مرگ رئیس جمهور ایران سوالات مختلفی را درباره آینده سیاست داخلی و خارجی این کشور مطرح کرده و رسانهها و اندیشکدههای بینالمللی تلاش کردهاند برای پاسخ دادن به این سوالها، نقش ابراهیم رئیسی در دوره کوتاه ریاست جمهوری او، مسیر احتمالی دولت بعدی و دیدگاه رهبر جمهوری اسلامی ایران درباره این تحولات را بررسی کنند.
بیشتر تحلیلگران گفتهاند که ابراهیم رئیسی نقش اندکی در تعیین سیاستهای خارجی داشته و از او با عناوینی همچون «مهره رهبر» یاد کردهاند، هر چند که عدهای معتقدند مرگ او از دیدگاه سیاستهای داخلی برای رهبر جمهوری اسلامی ایران گران تمام شده است.
روابط با آمریکا و غرب، رویارویی با اسرائیل، رقابتهای سیاسی داخلی و همینطور تاثیر تحریمها بر وضعیت ناوگان هوایی ایران از جمله مسائلی است که مورد توجه رسانههای بینالمللی قرار گرفته است.
توضیح تصویر، نیویورک تایمز این سوال را مطرح کرده که آیا جانشینان رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران رویکرد مشابهی را در باز گذاشتن «یک باریکه ارتباطی» با آمریکا دنبال خواهند کرد؟
سیاست خارجی: آیا در به همان پاشنه خواهد گشت؟
نیویورک تایمز این سوال را مطرح کرده که آیا جانشینان رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران رویکرد مشابهی را در باز گذاشتن «یک باریکه ارتباطی» با آمریکا و اجتناب از رویارویی مستقیم دنبال خواهند کرد.
دیوید ای. سنگر، نویسنده مقاله که سالها است مسائل ایران را دنبال میکند، معتقد است که با وجود رویکرد خصمانه این دو مقام سابق ایران در قبال آمریکا و اسرائیل، و حمایت همهجانبه از «محور مقاومت»، آنها در عمل، سیاستهای محتاطانهای را برای پرهیز از درگیری مستقیم و جدی با دشمنانشان در پیش گرفته بودند.
او از جمله به مذاکرات غیر مستقیم اخیر میان ایران با آمریکا در عمان اشاره میکند که با هدف پیشگیری از گسترش جنگ غزه انجام شد و این سوال را میپرسد که آیا جانشینان آنها که به باور او قاعدتا از همان طیف سیاسی اصولگرا خواهند بود، همین شیوهها را دنبال خواهند کرد.
دیوید سنگر با اشاره به انتخاب علی باقری کنی، مذاکرهکننده ارشد هستهای ایران به عنوان کفیل وزارت خارجه، پیشبینی کرده است که رهبر جمهوری اسلامی ایران میخواهد که مسیر فعلی کماکان ادامه پیدا کند.
توضیح تصویر، دیوید سنگر در مقالهاش گفته در چند سال گذشته تمرکز واشنگتن روی آینده جمهوری اسلامی ایران، بعد از مرگ علی خامنهای بوده است
در این مقاله نظر دنیس راس، دیپلمات سابق آمریکایی، منعکس شده که رئیسی را «مهره رهبر» توصیف کرده و گفته است که در آینده هم علی خامنهای «اجازه قرار و دیدار میدهد اما سازش نه. تیم او ضربه میزند، اما آن را محدود نگه میدارد. آنها به دنبال درگیری مستقیم با آمریکا نیستند چون میتواند تهدیدی برای رژیم باشد. و من انتظار نداریم این رویکرد تغییر کند».
دیوید سنگر در انتهای مقالهاش گفته است که در چند سال گذشته تمرکز واشنگتن روی آینده جمهوری اسلامی ایران، بعد از مرگ علی خامنهای بوده و با اشاره به مرگ رئیسی و انتخابات زودهنگام ایران، نوشته است «کسی فکرش را نمیکرد که او در سن ۸۵ سالگی یک رئیس جمهور جدید انتخاب کند».
توضیح تصویر، یکی از پستهای طنزی که مورد توجه قرار گرفت این بود که «خلبان، یک مامور موساد به نام ‘الی کوپتر’ بود»
رسانههای اسرائیلی هم از زوایای مختلفی مرگ رئیس جمهور ایران را پوشش دادهاند. سایت والانیوز در توصیف واکنش عمومی در اسرائیل نوشته است: «یک نفر هم در اسرائیل نبود که از شنیدن خبر ناپدید شدن هلیکوپتر رئیس جمهور ایران، لبخند به چهرهاش نیاید.» این مقاله ابراهیم رئیسی را «دشمن بارز» اسرائیل توصیف کرده که «علاوه بر قتل هزاران زندانی ایرانی در دوره خمینی، با تقویت حماس، حزبالله و حوثیها با سلاح و آموزش نظامی به عنوان بخشی از اقدامات ایران، هر چه از دستش برمیآمد برای آسیب زدن به اسرائیل انجام داد».
روزنامه جروزالم پست، شایعات و «تئوریهای توطئه» درباره سقوط هلیکوپتر رئیس جمهور ایران را مورد توجه قرار داده است و گفته بعد از اعلام این خبر کاربران اسرائیلی با جوک گفتن و طرح نظریههای متفاوت، مرگ ابراهیم رئیسی را «جشن گرفتند».
یینون بن شوشان در ابتدای مقالهاش نوشته یکی از پستهای طنزی که مورد توجه قرار گرفت این بود که «خلبان، یک مامور موساد به نام ‘الی کوپتر’ بود». او میگوید بعضی کاربران که متوجه طنز این پست نشده بودند، آن را به عنوان خبر، و شاهدی بر موفقیت سازمانهای اطلاعاتی اسرائیل منتشر کردند. حتی یک مجری شبکه خبری اسرائیلی i24news به زبان فرانسه، در برنامه زنده آن را از یک کانال تلگرامی نقل کرده است.
روزنامه هاآرتص هم به شایعاتی که درباره نقش احتمالی اسرائیل در حادثه مطرح شده اشاره کرده و نوشته است «تصور این که دولت اسرائیل، حتی در شرایط خصمانه فعلی، ریسک چنین اقدامی را بپذیرد، بسیار سخت است»، هر چند که تاکید کرده هیچ مقامی در اسرائیل از این موضوع ناراحت نشده است.
سیاست داخلی: ضربهای شخصی به خامنهای و تشدید بیثباتی
اندیشکده آمریکایی «شورای آتلانتیک» مجموعهای از دیدگاهها و پیشبینیهای کارشناسان این شورا را بعد از مرگ ابراهیم رئیسی منتشر کرده است. بسیاری از آنها معتقدند که مرگ او تاثیری در سیاستهای کلی حکومت از جمله برنامه هستهای و سیاستهای منطقهای نخواهد داشت.
با وجود این دنی سیترینوویچ، پژوهشگر برنامه خاورمیانه شورای آتلانتیک، مرگ آقای رئیسی را «ضربهای به خامنهای» توصیف کرده که از نظر او تاثیر آن در سیاستهای داخلی ایران «بسیار مهم» است. او مینویسد: «خلئی که بعد از مرگ رئیسی ایجاد شده، در شرایطی که حکومت با سقوط شدید اعتماد عمومی روبرو است، نگرانی رژیم از بیثباتی سیاسی را افزایش میدهد.»
این پژوهشگر معتقد است که مرگ ابراهیم رئیسی برای خود رهبر جمهوری اسلامی ایران گران تمام شده، چون او «انتخاب رئیسی به عنوان رئیس جمهور را مهندسی کرد تا مطمئن شود حکومت، هویت ایدئولوژیک خود را بعد از دوره حسن روحانی، و در آینده برای جانشینی رهبری، حفظ میکند».
توضیح تصویر، راب مکایر، سفیر سابق بریتانیا در ایران نوشته: «این سقوط هلیکوپتر، رژیم را تهدید نمیکند، بلاتکلیفی داخلی را به شدت افزایش خواهد داد»
راب مکایر، سفیر سابق بریتانیا در ایران و عضو «پروژه استراتژی ایران» در شورای آتلانتیک هم نوشته است: «این سقوط هلیکوپتر (موجودیت) رژیم را تهدید نمیکند، اما همزمان با تلاش برای رویارویی با مخاطرات خارجی، بلاتکلیفی داخلی را به شدت افزایش خواهد داد.» آقای مکایر هم معتقد است که رئیس جمهور شدن ابراهیم رئیسی به دلیل کاریزما یا ایدههای مبتکرانهاش نبود بلکه او «نمونهای روشن از وفاداری به رهبر جمهوری اسلامی بود».
توضیح تصویر، دانیل مارتین، به فایننشال تایمز گفته است که قطعات یدکی و سیستمهای فنی هلیکوپترهای بل «مطمئنا جزو تحریمهای آمریکا، بریتانیا و اروپا است»
هلیکوپتر قدیمی و تاثیر تحریمها
روزنامه فایننشال تایمز در گزارش ویژهای به تاثیر تحریمها بر وضعیت ناوگان هوایی ایران اشاره کرده و قدیمی بودن مدل بالگرد رئیس جمهور ایران و دسترسی نداشتن به قطعات و خدمات فنی آن را مورد توجه قرار داده است.
این گزارش میگوید هنوز دلیل سقوط هلیکوپتر مدل «بل ۲۱۲» که دههها پیش در آمریکا تولید شده، معلوم نیست اما کارشناسان و مقامهای سابق به این روزنامه گفتهاند که به احتمال زیاد نقص فنی دلیل این حادثه بوده است.
این گزارش با اشاره به وضعیت نابسامان ناوگان هوایی ایران به دلیل تحریمهای آمریکا و غرب، و نیاز شدید آن به قطعات و تعمیرات، گفته است که بر اساس دادههای گروه سیریوم، سن میانگین هواپیماهای فعال در ایران حدود ۲۸ سال است که بیش از دو برابر متوسط جهانی است.
این مقاله میگوید هلیکوپتر بل ۲۱۲ و مدل چهارپره آن، بل ۴۱۲، از جمله هوانوردهایی هستند که در این صنعت به عنوان بالگردهایی «قابل اعتماد» شناخته میشوند. این هلیکوپترها که اولین بار در دهه ۱۹۶۰ میلادی تولید شد، در جنگ ویتنام هم مورد استفاده آمریکا قرار گرفت.
بنا بر این گزارش این هلیکوپترها امروزه در کشورها و سازمانهای مختلفی از جمله نیروی هوایی اتریش، مرزبانی ژاپن، نیروی پلیس تایلند و آتشنشانی آمریکا کاربرد دارد و به گفته کارشناسان «سابقه ایمنی بسیار خوبی دارد».
اما دانیل مارتین، کارشناس تحریمهای تجاری و مالی به فایننشال تایمز گفته است که قطعات یدکی و سیستمهای فنی هلیکوپترهای بل «مطمئنا جزو تحریمهای آمریکا، بریتانیا و اروپا است».
بل تکسترون، شرکت آمریکایی تولید کننده این نوع هلیکوپترها هم به این روزنامه گفته است که این شرکت «هیچگونه داد و ستدی با ایران ندارد و از ناوگان بالگردهای آن پشتیبانی نمیکند».
ابراهیم رئیسی؛ رئیسجمهور «شهید» یا «ظالمی» که راه به منزل نبرد
خبر سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی، رئیسجمهور ایران و همراهانش، واکنش گسترده کاربران شبکههای اجتماعی را به همراه داشت.
ابتدا دامنه واکنشها به سمت درست یا غلط بودن خبر سقوط رفت. چرا که بر اساس سابقه خبرگزاریهای داخلی ایران، در پوشش اخبار اتفاقات با اهمیت بسیاری از مخاطبان بر این باورند که نحوه خبررسانی «مهندسی» میشود تا افکار عمومی جامعه به مسیر مورد نظر هدایت شود.
رسانههای ایران مرحلهبهمرحله آخرین تصاویر دیدار آقای رئیسی با الهام علیاف رئیسجمهور جمهوری آذربایجان و لحظاتی از بلند شدن بالگرد حامل ابراهیم رئیسی را در زمان بازگشت منتشر کردند. همین تصاویر سوالهای زیادی در مورد تصمیم به پرواز بالگرد ایجاد کرد.
چرا با وجود هوای نامساعد اجازه پرواز داده شد؟ چرا اتفاقی برای دو بالگرد دیگر نیفتاد؟ و چرا مقامات زیادی در یک بالگرد بودند؟
بعضی از خبرنگاران در ایران که نگاهی انتقادی به موضوعات دارند، با اشاره به نزدیکی آذربایجان و اسرائیل پرسیدهاند «چطور رئیسی موافقت کرده که در آن منطقه با الهام علیاف دیدار کند؟» بعضی هم با اشاره به تحریمها و قدیمی بودن مدل – حامل مقامات، این سوال را مطرح کردند که «چرا با این بالگرد پرواز کرده است؟»
موضوع تحریم را کاربران بسیاری مطرح کردند و نوشتند که بالاخره این تحریمها و کهنه بودن سامانه حمل و نقل هوایی دامنگیر «سران نظام» هم شد.
کاربران ایرانی با خبرهای جدی که به حکومت مربوط میشود- معمولا با شوخی محتوای طنز تولید میکنند. سقوط بالگرد ابراهیم رئیسی هم از این طنز بیبهره نماند.
توضیح تصویر، کاربران بسیاری نوشتند که بالاخره این تحریمها و کهنه بودن سامانه حمل و نقل هوایی دامنگیر «سران نظام» هم شد
در چند ساعتی که همه منتظر شنیدن خبر پیدا شدن بالگرد و اطلاعرسانی در مورد سرنوشت سرنشینانش بودند، کاربران شبکههای اجتماعی به بحث درباره موضوعاتی مانند انواع حیوانات موجود در منطقه سقوط بالگرد پرداختند که نزدیک به جنگلهایی حفاظت شده است. بعضی نوشتند که «این منطقه گرگ، خرس و گراز دارد. حتی اگر سرنشینان بالگرد زنده باشند، ممکن است از حمله حیوانات آن جان سالم بدر نبرند.»
توضیح تصویر، توجهها به چگونگی کمکرسانی و مدت زمانی که برای یافتن لاشه بالگرد صرف شد هم جلب شد
توجهها به سوالاتی در مورد چگونگی کمکرسانی و مدت زمانی که برای یافتن لاشه بالگرد صرف شد هم جلب شد: «چرا اینقدر طول کشید؟ چرا تجهیزات کافی در دسترس نبوده است.»
از طرف دیگر عدهای هم یادآوری میکردند که گویا کسی به حضور وزیر خارجه ایران در همان بالگرد توجهی نمیکند و همه نگرانیها بر روی ابراهیم رئیسی متمرکز است.
حافظه شبکههای اجتماعی و کابران ایرانی در مورد نحوه رفتار سران حکومت ایران قوی است. آنها در این شرایط به رفتار مسئولان نگاهی دوباره کردند. بعضی ویدئویی را بازنشر کردند که آقای رئیسی در آخرین دیدارش با رئیس جمهور ترکیه شعری از حافظ را خواند: «خوش باش که ظالم نبرد راه منزل».
بسیاری از کاربران ازکشتهشدگان هواپیمای اوکراینی یاد کردند و نوشتند «امیدواریم حس سقوط و خوردن دو موشک را سران ایران حس کرده باشند».
بسیاری هم از مادران داغداری یاد کردند که منتظر شنیدن حکم اعدام فرزندانشان بودند؛ یا به اعدامهای دهه ۶۰ اشاره کردند و نقشی که ابراهیم رئیسی در آنها داشت یا به جنازه فرزندانی که پس از اعدام هیچگاه به خانوادههاشان بازگردانده نشد.
در سال ۱۳۶۷، ابراهیم رئیسی (معاون وقت دادستان تهران)، حسینعلی نیری (حاکم شرع وقت)، مرتضی اشراقی (دادستان وقت) و مصطفی پورمحمدی (نماینده وقت وزارت اطلاعات در زندان اوین) از جمله افرادی بودند که در هیئت متصدی اعدام هزاران زندانی سیاسی حضور داشتند. این اعدامها با فتوای آیتالله خمینی، رهبر وقت ایران صورت گرفت.
توضیح تصویر، حامد اسماعیلیون از اعضای خانواده جانباختگان هواپیمای اوکراینی و فعال سیاسی ایرانی، پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت
حامد اسماعیلیون، از اعضای خانواده جانباختگان هواپیمای اوکراینی، و فعال سیاسی ایرانی در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «سزاوار بود ابراهیم رئیسی (قاضی مرگ، عضو شورای عالی امنیت ملی در زمان سرنگون کردن پرواز PS۷۵۲ و جنایات آبان خونین) و سایر جنایتکاران حکومت اسلامی، در دادگاهی عادلانه به جرم ارتکاب جنایت علیه بشریت محاکمه شوند. فرصت اجرای عدالت در مورد او از قربانیان گرفته شد اما نامش به سیاهی و جنایتپیشگی در تاریخ خواهد ماند.»
«مردم ایران که قربانی جنایت علیه بشریت هستند، شایسته دیدن عدالتند.»
در مورد حسین امیرعبداللهیان کاربران کارنامه حرفهای او را مرور کردند.
ویدئوهای مراسم مختلفی که در آنها حضور داشت و واکنشهایش در پاسخ به خبرنگاران بازنشر شد از جمله پاسخش به یک خبرنگار که «کسی در اعتراضات کشته نشده است». بسیاری هم از نحوه انگلیسی صحبت کردنش در مجامع بینالمللی نوشتند.
بااینکه پلیس فتای ایران در اطلاعیهای گفته با کسانی که تشویش احساسات عمومی کنند برخورد میکند اما از حجم طنز و شادمانی بسیاری از کاربران کم نشد.
میمهایی هم از اتفاقی که برای رئیسی افتاد کاربران ساخته شد. از بازی با اسم فیلم «lost» گرفته تا قولهایی که برخی برای انتشار تصاویر «نود» به دیگر کاربران داده بودند. داستان تصاویر برهنه از جایی شروع شد که یکی از کاربران نوشت اگر رئيسی زنده نباشد٬عکس برهنهاش را منتشر میکند. هر چند او بعد از انتشار خبر کشته شدن رئیسی در توییتی دیگر از تعجبش نوشت و عکسی منتشر نکرد اما عدهای از کاربران از این فکر استقبال کردند و عکسهای برهنهشان را منتشر کردند.
توضیح تصویر، تصویری که کاربران در ساعاتی که نیروهای امداد به دنبال بالگرد رئیسی بودند در شبکههای اجتماعی منتشر کردند
از سوی دیگر در صفحه اینستاگرام رئیسی، نوع دیگری از واکنشها را میتوان مشاهده کرد. کاربران نزدیک به حکومت از او برای خدماتش تشکر کردهاند و او را شهید راه خدمت نامیدند. به نظر میرسد کامنتهای شادمانی در پستهای جدیدتری که در صفحه اینستاگرام رئیسی منتشر شدهاند مدیریتشده و پاک شدهاند.
بسیاری از طرفداران ابراهیم رئیسی از او به عنوان رئیسجمهور «شهید» یاد کردهاند و برای خدماتی که انجام داده از او تشکر کردهاند. آنها او را فردی ساده زیست معرفی کردند که زندگی مرفهی نداشته و در راه خدمت به شهروندان جانش را از دست داده است.
توضیح تصویر، رئیسی گزینهای قوی برای رهبری آینده ایران به شمار میرفت
گروهی دیگر از کاربران هم به سوال روی آوردهاند که آینده چه خواهد شد. آیا میتوانند انتخابات ریاست جمهوری را زودتر برگزار کنند؟ آیا فردی تندروتر بر سر کار خواهد آمد؟ و جواب بسیاری کاربران به این سوالها این بود که «اتفاقی نمیافتد. چون در ایران آقای خامنهای تصمیمگیرنده نهایی است».
بحث آینده رهبری در ایران هم از جمله موضوعاتی بود که بسیاری به آن پرداختند. ابراهیم رئیسی گزینهای قوی برای رهبری آینده ایران به شمار میرفت. نگاه این گروه از تحلیلگران این است که با حذف او «یک گزینه برای رهبری کمتر شد.» آنها میگویند تاکنون برای همه گزینههای احتمالی رهبری آینده ایران اتفاقی افتاده که آنها را از گردونه خارج کرده است.
ثبت ديدگاه