پایان حکومت اسد؛ حمله به سفارت ایران در دمشق

تصاویر و ویدئوهای منتشره نشان می‌دهند گروهی از شورشیان سوری بامداد یکشنبه با فریادهای “الله اکبر” وارد کاخ بشار اسد در دمشق شدند. کاخ ریاست‌جمهوری که “کاخ مردم” نام دارد، در منطقه مزه در غرب دمشق واقع شده است. بشار اسد ساعاتی پیش از هجوم شورشیان، دمشق را به سمت مقصدی نامعلوم ترک کرد. بنا بر گزارش‌ها شورشیان بدون هیچ‌ مقاومتی کاخ ریاست‌جمهوری را تصرف کرده‌اند. گفته می‌شود کارمندان و مأموران امنیتی نیز پیش‌تر کاخ را ترک کرده بودند.

رهبر شورشیان سوری از نیروهای نظامی خواسته بود تا از مؤسسات دولتی فاصله بگیرند و این مؤسسات تا زمان انتقال رسمی قدرت به دولت جدید، تحت نظارت نخست‌وزیر پیشین باقی می‌مانند.

تصرف دمشق توسط شورشیان و پایان حکومت بشار اسد و گریختن او از کشور واکنش‌های متعدد بین‌المللی را به همراه داشته است. وزیر خارجه ایتالیا با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی “اکس” نوشت تحولات سوریه را “با نگرانی” دنبال می‌کند و با سفارت این کشور در دمشق و همچنین دفتر جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، به طور مداوم در تماس است.

نماینده ویژه سازمان ملل در امور سوریه نیز با تأکید بر تمایل آشکار میلیون‌ها شهروند سوری برای ایجاد ترتیبات پایدار و فراگیر انتقال قدرت، از همه سوری‌ها خواست تا در بازسازی کشور خود، به قوانین بشردوستانه بین‌المللی و حقوق بشری احترام بگذارند و به آن پایبند بمانند.

در حالی که کاخ سفید اعلام کرده جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا تحولات سوریه را به دقت زیر نظر دارد، دانیل شاپیرو، معاون وزیر دفاع آمریکا در امور خاورمیانه در جریان سخنانی در کنفرانس امنیتی منامه گفت، ایالات متحده به حضور خود در شرق سوریه ادامه خواهد داد و اقدامات لازم برای جلوگیری از ظهور مجدد گروه تروریستی داعش را انجام خواهد داد.

وزارت خارجه چین نیز روز یکشنبه اظهار امیدواری کرد که سوریه “هرچه زودتر به ثبات بازگردد.” این وزارتخانه افزود پکن تحولات سوریه را به دقت دنبال می‌کند. یک سخنگوی وزارت خارجه چین نیز اعلام کرد این کشور تسهیلاتی را برای خروج شهروندان خود از سوریه ایجاد کرده و سوریه باید از حفظ امنیت مؤسسات چینی و سفارت چین در دمشق اطمینان بعمل آورد.

معاون نخست‌وزیر بریتانیا نیز از گزارش‌ها درباره سقوط حکومت اسد استقبال کرده و گفت: «ما باید شاهد محافظت از غیرنظامیان و زیرساخت‌ها [در سوریه] باشیم. تعداد زیادی از مردم جان خود را از دست داده‌اند و ما به ثبات در این منطقه نیاز داریم.» آنجلا راینر با بیان اینکه “اسد برای مردم سوریه خوب نبود” افزود: «دیکتاتوری و تروریسم مشکلاتی را برای مردم سوریه ایجاد می‌کند.»

شبکه تلویزیونی “پرس تی‌وی” وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی گزارش داد شورشیان مسلح سوری پس از تصرف دمشق به سفارت ایران در این شهر حمله کردند. برخی ویدئوهای منتشر شده نشان می‌دهند برخی شیشه‌های سفارت خرد و تجهیزات و وسایل داخلی اتاق‌ها تخریب شده‌اند. در این ویدئوها دیده می‌شود که اتاق‌های سفارت بهم ریخته‌اند و تعدادی زیادی کاغذ روی زمین پخش شده‌اند.

پیش‌تر شبکه “العربیه” ویدئوهایی را منتشر کرده بود که نشان می‌دادند چند تن با بالا رفتن از دیوارهای سفارت پوستری را که قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس و حسن‌نصرالله، رهبر پیشین حزب‌الله را در کنار یکدیگر نشان می‌داد، پاره کرده‌اند.

شبکه الجزیره گزارش داده است کارکنان سفارت ایران در سوریه پیش از هجوم مردم، فرار کرده بودند و مهاجمان با هیچ‌گونه مقاومتی روبرو نشدند.

در همین حال خبرگزاری دولتی عراق گزارش داده است این کشور سفارت خود در دمشق را تخلیه و دیپلمات‌های عراقی را به لبنان منتقل کرده است.

از سوی دیگر خبرگزاری دولتی روسیه، تاس، نیز روز یکشنبه به نقل از سفارت روسیه در سوریه اعلام کرد دیپلمات‌های روس در وضعیت “خوبی” هستند. یکی از کارکنان سفارت روسیه بدون اشاره به جزئیات در مورد محل اقامت دیپلمات‌ها به این خبرگزاری گفت: «حالمان خوب است.»

روسیه روز جمعه از اتباع خود خواسته بود تا سوریه را ترک کنند.

به گزارش سی‌ان‌ان یک ویدئو منتشرشده نشان می‌دهد محمد غازی الجلالی، نخست‌وزیر سوریه روز یکشنبه ساعاتی پس از اعلام آمادگی برای همکاری با مخالفان، توسط شورشیان سوری ظاهرا به سمت هتلی در دمشق اسکورت می‌شود. در این ویدئو دیده می‌شود الجلالی در محاصره مردان مسلح از پله‌ها پایین می‌آید و همراه با مردی دیگر سوار یک خودروی شاسی بلند سیاه‌رنگ می‌شود. در همین حال صدای مردی شنیده می‌شود که می‌گوید: «نخست‌وزیر پیشین به همراه سپاه پنجم مردم حوران برای ملاقات و تحویل نهادهای کشور به قهرمانان ارتش آزاد راهی هتل “فور سیزنز” می‌شود.»

نخست‌وزیر سوریه پیشتر شایعات در مورد خروجش از کشور را تکذیب کرده و گفته بود می‌خواهد از عملکرد سازمان‌های دولتی، تأسیسات دولتی و حفظ “امنیت و ایمنی همه شهروندان” اطمینان حاصل کند. او برای انتقال دولت ابراز آمادگی کرده و تأکید کرده بود سوریه باید آماده “انتخاباتی آزاد” باشد تا “مردم برای رهبری خود تصمیم بگیرند.”

مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهور امارات متحده عربی ساعاتی پس از سرنگونی حکومت بشار اسد در دمشق توسط شورشیان سوری تأکید کرد: «نباید به بازیگران غیردولتی اجازه سوءاستفاده از خلا‌ءهای سیاسی را داد.» انور قرقاش در اولین اظهار نظر رسمی امارات در خصوص تحولات سوریه، در مجمع امنیتی گفت‌وگوی منامه در پایتخت بحرین گفت: «رویدادهای جاری در سوریه همچنین نشانه آشکار شکست سیاسی و ماهیت مخرب درگیری و هرج‌ و مرج است.»

قرقاش از شهروندان سوریه خواست تا برای جلوگیری از هرج و مرج در این کشور همکاری کنند. او افراط گرایی و تروریسم را همچنان یکی از نگرانی‌های اصلی خواند. قرقاش در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران در مورد پناه گرفتن احتمالی اسد در امارات متحده عربی گفت از این موضوع اطلاعی ندارد و نمی‌داند که آیا بشار اسد در امارات است یا خیر.

او افزود اسد پیش‌تر “راه‌های نجات” را که توسط کشورهای عربی مختلف از جمله امارات به او پیشنهاد شده بود، نپذیرفته بود.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، ساعاتی پس از انتشار گزارش‌ها درباره گریختن اسد از کشور، با انتشار پیامی در شبکه‌ اجتماعی‌اش ‌”تروث” نوشت: «اسد رفته است. حامی او، روسیه، روسیه، روسیه به رهبری ولادیمیر پوتین دیگر علاقه‌ای به محافظت از او نداشت.»

ترامپ روز شنبه در پیامی گفته بود سوریه “دوست آمریکا نیست” و واشنگتن “نباید در امور آن دخالت کند.”

او عملیات نظامی شورشیان سوری را “بی‌سابقه و کاملا هماهنگ” خوانده و نوشته بود وضعیت در سوریه بهم ریخته است. ترامپ تأکید کرده بود: «این جنگ ما نیست، بگذارید خودش پیش برود. دخالت نکنید.»

جنگجویان “نیروهای دموکراتیک سوریه” در دیرالزور عکس: Baderkhan Ahmad/AP Photo/picture alliance

شورشیان سوری روز یکشنبه همزمان با تصرف دمشق، به پیشروی خود در شمال شرق سوریه ادامه دادند. آنها در بیانیه‌ای که از تلویزیون دولتی پخش شد، ادعا کردند مناطقی در غرب شهر مهم دیرالزور را تحت کنترل خود درآورده‌اند. این منطقه تا کنون توسط نیروهای ارتش سوریه و گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت دولت کنترل می‌شد. دیرالزور که مرکز استانی به همین نام است در کرانه رود فرات واقع شده و یکی از مسیرهای اصلی انتقال نیروها و تجهیزات بین مناطق شرقی و مرکزی سوریه به شمار می‌رود. این شهر فاصله کمی با مرز عراق دارد و اکثر میدان‌های نفتی سوریه و همچنین یک پایگاه نیروهای آمریکایی را در خود جای داده است.

بخش‌هایی از شهر اکنون عمدتا در کنترل گروه شبه‌نظامی “نیروهای دموکراتیک سوریه” است که توسط شبه‌نظامیان کرد رهبری می‌شود. این شهر برای دوره‌ای در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ پایگاه گروه تروریستی داعش بود که سرانجام در سال ۲۰۱۷ توسط ارتش سوریه با حمایت روسیه بازپس گرفته شد.

سربازان ارتش سوریه (عکس از آرشیو)عکس: Ibrahim Hatib/Anadolu/picture alliance

دولت عراق اعلام کرد روز شنبه هفتم دسامبر به بیش از هزار سرباز ارتش سوریه که به این کشور گریخته بودند، پناه داده است. خبرگزاری دولتی عراق به نقل از یک منبع امنیتی که هویتش فاش نشده گزارش داد سربازان سوری از گذرگاه مرزی “القائم” در غرب عراق، درخواست ورود به این کشور را کرده بودند. این منبع افزود: «به سربازان پناه داده شد و مراقبت‌های لازم به آنها پیشنهاد و نیازهایشان برآورده شد.»

در همین حال شبکه تلویزیونی “الجزیره” نیز به نقل از سخنگوی دولت عراق گزارش کرد دو هزار سرباز ارتش سوریه روز شنبه همراه با تجهیزات کامل نظامی خود وارد عراق شدند.

بنری با تصویر اسد در یکی از خیابان‌های دمشق (صبح شنبه هفتم دسامبر)عکس: Omar Sanadiki/AP/picture alliance

شبکه “سی‌ان‌ان” به نقل از یک منبع آگاه از نیروهای مخالف بشار اسد گزارش داد در حال حاضر عملیات جستجوی فعالی برای یافتن اسد در جریان است و شورشیان در حال بازجویی از افسران ارتش سوریه و مقامات اطلاعاتی این کشور هستند که ممکن است اطلاعاتی در مورد تحرکات او داشته باشند.

دیکتاتور پیشین سوریه بامداد یکشنبه بدون حضور در ملاءعام یا انتشار ویدئو یا بیانیه، دمشق را به مقصدی نامعلوم ترک کرد.

مانور نظامی تانک‌های اسرائیل در بلندی‌های جولان (عکس از آرشیو)عکس: JALAA MAREY/AFP/Getty Images

در پی تحولات جاری در سوریه و سرنگونی بشار اسد، شماری از گزارش‌های تأیید نشده حاکی از پیشروی تانک‌های اسرائیلی به سمت منطقه حائل با سوریه در بلندی‌های جولان است. کانال ۱۲ اسرائیل گزارش داد این پیشروی، یک اقدام امنیتی از سوی این کشور در واکنش به تصرف سوریه توسط شورشیان بوده است. طبق این گزارش در حال حاضر ارتش اسرائیل حمله به این کشور توسط شورشیان سوری را بعید می‌داند.

یک منبع مطلع محلی در منطقه مرزی قنیطره به خبرگزاری آلمان گفته است نظامیان اسرائیلی ۱۵ کیلومتر در خاک سوریه پیشروی و چهار خمپاره شلیک کردند. ارتش اسرائیل تا کنون درباره این گزارش‌ها اظهار نظر نکرده است.

ارتش اسرائیل در جریان جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷ بلندی‌های جولان را که منطقه‌ای کوهستانی در جنوب خاک سوریه است، تصرف کرد. اسرائیل در سال ۱۹۸۱ این بخش را به خاک خود الحاق کرد. بر اساس قوانین بین‌المللی بلندی‌های جولان بخشی از خاک سوریه به شمار می‌رود که توسط اسرائیل اشغال شده است.

ایالات متحده آمریکا در نخستین دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، ادعای اسرائیل در رابطه با مالکیت بر بلندی‌های جولان را به رسمیت شناخت.

ساختمان رادیو و تلویزیون دولتی در دمشق (عکس از آرشیو)عکس: picture-alliance/dpa

تلویزیون دولتی سوریه ساعاتی پس از گریختن بشار اسد از کشور، بیانیه‌ ویدئویی یک گروه از مردان را پخش کرد که اعلام کردند رئیس‌جمهور سرنگون شده و تمامی زندانیان از زندان‌ها آزاد شده‌اند. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس مردی که این بیانیه را می‌خواند گفت “اتاق عملیات نظامی برای فتح دمشق” که توسط نیروهای شورشی تشکیل شده از همه مبارزان اپوزیسیون و شهروندان می‌خواهد تا از نهادهای دولتی “سوریه آزاد” محافظت کنند. این مردان در پایان بیانیه خود افزودند “زنده باد کشور آزاد سوریه که به همه سوری‌ها” از فرقه‌ها و گروه‌های قومی مختلف تعلق دارد.

گفته می‌شود شورشیان قرار است در ساعات آینده نخستین بیانیه خود خطاب به شهروندان را از تلویزیون دولتی پخش کنند.

کاخ سفید، محل کار و اقامتگاه رسمی رئیس‌جمهور آمریکاعکس: Douliery Olivier/abaca/picture alliance

پس از انتشار اخبار مبنی بر فرار بشار اسد از سوریه و تصرف پایتخت به دست شورشیان، کاخ سفید اعلام کرد جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده “تحولات فوق تصور” در سوریه را زیر نظر دارد. شان سوت، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید با انتشار بیانیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «رئیس‌جمهور بایدن و تیمش به دقت تحولات فوق تصور در سوریه را زیر نظر دارند و در تماس مداوم با شرکای منطقه‌ای هستند.»

همزمان با پیشروی شورشیان در سوریه، کاخ سفید روز شنبه اعلام کرده بود اولویت کنونی واشنگتن در سوریه، ممانعت از احیای مجدد گروه شبه نظامی تروریستی “دولت اسلامی” (داعش) یا بروز “یک فاجعه انسانی” در این کشور است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن به خبرنگاران گفته بود جو بایدن در تماس مداوم با اسرائیل، اردن، عراق و دیگر متحدان آمریکا در منطقه است.

خبرگزاری رویترز به نقل از یک مقام مطلع سوری گزارش داد، فرماندهی ارتش سوریه روز یکشنبه به افسران خبر داد که حکومت ۲۴ ساله بشار اسد به پایان رسیده است. شورشیان سوری اعلام کرده‌اند دمشق “اکنون از بند اسد آزاد شده است.” گفته می‌شود شورشیان قصد دارند اولین بیانیه خود را خطاب به مردم سوریه از تلویزیون دولتی این کشور پخش کنند.

دو افسر ارشد ارتش سوریه به رویترز گفته‌اند بشار اسد بامداد روز یکشنبه با یک پرواز دمشق را به مقصد نامعلومی ترک کرده است. شورشیان گفته‌اند بدون هیچ نشانه‌ای از استقرار ارتش، وارد دمشق شده‌اند.

ابراز شادمانی شماری از ساکنان دمشق در میدانی در پایتختعکس: AFP

محمد الجلالی، نخست‌وزیر سوریه اعلام کرد دولت مایل به همکاری با شورشیان در تغییر قدرت است. او از شهروندان خواست تا با تحولات جاری در کشور همکاری کنند و به اموال عمومی آسیب نرسانند. الجلالی شایعات در مورد خروج خود از کشور را تکذیب کرده و گفت همچنان در خانه‌اش در دمشق بسر می‌‌برد. او با انتشار بیانیه‌ای در شبکه‌های اجتماعی گفت: «ما معتقدیم سوریه برای همه سوری‌هاست، کشوری برای همه پسرانش و می‌تواند یک کشور عادی باشد که بدون ورود به هیچ ائتلاف و بلوک منطقه‌ای روابط خوبی با همسایگانش و جهان ایجاد می‌کند.»

همزمان ابومحمد جولانی رهبر شورشیان سوری به نیروهای خود در دمشق دستور داد از مؤسسه‌های دولتی در پایتخت فاصله بگیرند و این مؤسسات تا زمان انتقال رسمی قدرت به دولت جدید، تحت نظارت نخست‌وزیر پیشین باقی می‌مانند.

ابراز خوشحالی ساکنان دمشق از فرار اسد به خارج از کشورعکس: Louai Beshara/AFP

شماری از ساکنان دمشق همزمان با ورود نیروهای شورشی به پایتخت، به خیابان‌ها آمده و به شادی و پایکوبی مشغول شدند. نیروهای شورشی با انتشار بیانیه‌ای در تلگرام اعلام کردند: «پس از ۵۰ سال ظلم و ستم تحت حاکمیت بعث و ۱۳ سال جنایت و ظلم و آوارگی (اجباری) ما امروز پایان این دوره سیاه و شروع دوره جدیدی برای سوریه را اعلام می‌کنیم.»

شورشیان با اعلام گریختن اسد از کشور، شهروندان سوری خارج از کشور را فراخواندند تا به “سوریه آزاد” بازگردند. آنها تأکید کردند که دمشق از وجود “ظالم” پاک شده است.