روسیه ممکن است نقشی محوری در توافق آینده درباره برنامه هسته‌ای ایران ایفا کند؛ چرا که از مسکو نه‌تنها به‌عنوان مقصد احتمالی برای انتقال ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران، بلکه به‌عنوان داور احتمالی برای بررسی نقض توافق نیز یاد می‌شود.

روزنامه گاردین در گزارشی نوشت: به‌گفته مقام‌های آمریکایی، مذاکرات غیرمستقیم چهار ساعته میان ایران و آمریکا که روز شنبه با میانجی‌گری عمان در رم برگزار شد، پیشرفت قابل‌توجهی داشته است. قرار است در این هفته گفت‌وگوهای فنی بیشتری در ژنو انجام شود و سپس آخر هفته آینده یک نشست دیپلماتیک سطح بالا در عمان برگزار شود.

استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ که در قلب مذاکرات رم حضور داشت، خواهان نهایی شدن توافق ظرف ۶۰ روز است. اما عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، معتقد است به‌دلیل عمق بی‌اعتمادی و پیچیدگی فنی موضوع، چنین توافق سریعی بعید به نظر می‌رسد.

دو مسئله اصلی و پیچیده در مذاکرات عبارتند از: ۱. سرنوشت ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران – آیا باید تخریب یا به کشوری ثالث منتقل شود؟ ۲. تضمین‌هایی که می‌توان به ایران داد در صورتی که آمریکا از توافق خارج شود یا آن را نقض کند، به‌ویژه در قبال رفع تحریم‌ها و بازگشت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) بر برنامه صلح‌آمیز ایران.

ایران خواهان حفظ ذخایر اورانیوم در داخل کشور است، در حالی که آمریکا خواهان نابودی آن‌ها یا انتقال به کشوری مانند روسیه است.

ایران می‌گوید اطمینان یافته که هدف آمریکا برچیدن کامل برنامه هسته‌ای‌اش نیست. پیش از مذاکرات رم، ویتکاف در شبکه‌های اجتماعی اظهاراتی داشت که در ایران و آمریکا به‌شدت ابهام‌آفرین بود. او در رم نشان داد آن اظهارات بیشتر مصرف داخلی داشته‌اند.

محمد امرسی، عضو هیئت مشاور مرکز ویلسون در واشنگتن گفت: «از دید ایران، پیام‌های متناقضی درباره خواست آمریکا برای نابودی کامل برنامه هسته‌ای در فضای مجازی و مصاحبه‌ها منتشر شده بود. این چیزی نبود که عراقچی پذیرفته باشد. بنابراین نخستین تضمین این بود که اهداف آمریکا گسترش نیافته. اگر این تضمین داده نمی‌شد، احتمالاً کل مذاکره در همان ابتدا خاتمه می‌یافت.»

در بحث تضمین‌ها، ایران تنها توافق قابل‌اتکا را پیمانی رسمی می‌داند که به تصویب کنگره آمریکا برسد. اما به عراقچی گفته شده با توجه به نفوذ قدرتمند لابی اسرائیل، حتی خود ترامپ هم نمی‌داند آیا می‌تواند چنین توافقی را از سد کنگره عبور دهد یا نه،

گزینه دیگر این است که آمریکا در صورت خروج از توافق، زیان‌های اقتصادی ایران را جبران کند. ایده پرداخت غرامت پیش‌تر هم از سوی ایران مطرح شده بود، اما نبود سازوکار اجرایی برای آن بدون پیمان رسمی، مسئله‌ساز است.

گزینه سوم این است که اگر آمریکا توافق را نقض کند، روسیه اجازه یابد اورانیوم غنی‌شده تحویل‌گرفته‌شده را به ایران بازگرداند، تا ایران مجازات نشود.

چنین سازوکاری به روسیه نقش محوری در روابط آینده آمریکا و ایران خواهد داد و ممکن است آلمان، فرانسه و بریتانیا – ضامنان توافق ۲۰۱۵ – را کنار بزند. نه ایران و نه آمریکا تمایل ندارند سازمان ملل نقش عمده‌ای در این توافق جدید داشته باشد.

برخی رم را محل مهمی برای مذاکرات می‌دانند، چرا که در صورت شکست مذاکرات، نخست‌وزیر ایتالیا جورجیا ملونی که روابط خوبی با ترامپ دارد، می‌توانست برای نجات گفت‌وگوها مداخله کند. پیشنهاد ملاقاتی میان عراقچی و معاون رئیس‌جمهور آمریکا، جی‌دی ونس، که در رم بود، نیز مطرح شد، اما خیلی زود منتفی دانسته شد.

بر ویتکاف و ترامپ فشار زیادی وجود دارد تا در یکی از سه مذاکرات مهمی که دنبال می‌کنند – ایران، درگیری حماس و اسرائیل، و جنگ روسیه-اوکراین – دستاوردی داشته باشند. منبعی آگاه گفته: «با همه آنچه درباره ایران ممکن است فکر کنید، آن‌ها بازیگرانی منطقی‌اند و احتمال رسیدن به توافق با آن‌ها بیشتر است.»

موقعیت ایران در مذاکرات با سفر وزیر دفاع عربستان به تهران تقویت شد. او با رهبر ایران آیت‌الله خامنه‌ای دیدار کرد؛ پیامی آشکار از همبستگی و مخالفت با هرگونه حمله مشترک آمریکا-اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران.

وزارت خارجه عمان نیز اعلام کرد هدف مذاکرات رسیدن به «توافقی عادلانه، پایدار و الزام‌آور است … توافقی که تضمین کند ایران کاملاً عاری از سلاح هسته‌ای و تحریم باشد، در عین حفظ حق آن برای توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز».