در حالی که نشانه‌هایی از تبادل قریب الوقوع زندانیان میان ایران و آمریکا به چشم می‌خورد، مخالفان این توافق واشنگتن را به «باج دادن به رژیم ایران» آن هم در آستانه سالگرد سرکوب‌های خونین اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ارزیابی می‌کنند.
رضا پهلوی، ولیعهد سابق ایران و یکی از چهره‌های اصلی مخالف جمهوری اسلامی در خارج از این کشور، توافق آمریکا و ایران برای تبادل پنج زندانی را «باج دهی» دولت جو بایدن خوانده و به دولت آمریکا هشدار داده «مردم ایران فراموش نمی‌کنند چه کسانی در کنار قاتلین‌شان ایستادند».
آقای پهلوی در ایکس (توییتر سابق) نوشته این «معامله تحت عنوان مبادله زندانیان»، نهایی و اجرایی شده «اما در حقیقت، باج‌دهی دست‌کم شش میلیارد دلاری دولت بایدن به جمهوری اسلامی برای آزاد کردن پنج گروگان دوتابعیتی است.»
او تاکید کرد که «با ارسال پول به جمهوری اسلامی به ویژه در حالی که این رژیم بنا بر ماهیت خود، مشغول سرکوب در داخل و ترور در خارج است، شدیدا مخالفم».
ولیعهد سابق ایران، «چنین معامله‌ای» را «در آستانه روز مهسا، زمانی که ایرانیان در داخل و خارج در تدارک برگزاری تظاهرات اعتراضیند، ناامید کردن آزادیخواهان ایران و دادن اعتماد به نفس به رژیم سرکوبگر جمهوری اسلامی، و هدیه‌ای به این رژیم و ابراهیم رئیسی جنایتکار، پیش از سفر به نیویورک» توصیف کرد.
ایران و آمریکا با میانجی‌گری قطر توافق کرده‌اند که پنج ایرانی-آمریکایی زندانی در ایران را با پنج ایرانی «زندانی» در آمریکا مبادله کنند و ۶ میلیارد دلار پول نفت ایران که در بانک‌های کره‌جنوبی به دلیل تحریم‌ها مسدود شده بود، به بانک‌های قطر منتقل شود و با نظارت این کشور و آمریکا، بدون دور زدن تحریم‌ها، برای خرید غذا و دارو استفاده شود. پول این خریدها مستقیما از بانک‌های قطر پرداخت می‌شود.
با این حال، همانند ولیعهد سابق ایران، اعضای حزب جمهوری‌خواه آمریکا هم از این توافق به شدت انتقاد کرده و آن را «باج دادن به گروگانگیری» توصیف کرده است.
اما دولت جو بایدن می‌گوید این پول متعلق به آمریکا نبوده و از جیب شهروندان ایالات متحده صرف نمی‌شود، بلکه پول فروش نفت ایران در کره‌جنوبی بوده است و اجازه فروش آن را هم دولت قبلی، دولت دونالد ترامپ به عنوان یکی از معافیت‌ها از تحریم نفتی ایران صادر کرده بود.
تبادل زندانیان چه موقع انجام خواهد شد؟
منتقدان کاخ سفید نزدیکی زمان برگزاری مجمع عمومی سالانه سازمان ملل متحد در نیویورک که سران کشورهای دنیا در آن شرکت و سخنرانی می‌کنند را یکی از نشانه‌های قریب‌الوقوع بودن تبادل زندانیان (احتمالا در کشوری ثالث مانند قطر یا عمان) می دانند و همزمان از آن به عنوان دلیلی برای «سازش» تهران و واشنگتن با توجه به نیازهای سیاسی کوتاه مدت دو طرف، یاد می‌کنند.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد از دوشنبه آینده در نیویورک آغاز می‌شود و قرار است ابراهیم رئیسی هم در آن شرکت کند و به همین بسیاری از تحلیلگران درباره نهایی شدن تبادل زندانیان میان تهران و واشنگتن قبل از سفر آقای رئیسی به نیویورک گمانه‌زنی کرده‌اند.
ناظران روابط ایران و آمریکا می‌گویند در حالی که دولت ابراهیم رئیسی به شدت در پی کنترل بحران گرانی و تورم است، ۶ میلیارد دلار آزاد شده می‌تواند «از اقتصاد دولتی مستاصل زیر نظر او» تا حدودی «دستگیری» کند، در آمریکا هم جو بایدن در آستانه کلید خوردن رقابت‌های ایالتی و سراسری برای انتخابات سال ۲۰۲۴، به دنبال آن است که با بازگرداندن ۵ زندانی این کشور در ایران، موفقیتی در سیاست خارجی به نام خود ثبت کند.
نشانه دیگر برای قریب‌الوقوع بودن این تبادل باز شدن حساب‌های بانکی در قطر است که زمینه را برای انتقال ۶ میلیارد پول نفت بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی را هموار می‌کند.
مانعی که روز گذشته گزارش شد با صدور مجوز کتبی انتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، برطرف شده تا بانک‌های مجری این انتقال پول از معافیت موردی تحریم‌های ایران اطمینان یابند.
کمتر از ۲۴ ساعت بعد از امضای مجوز رفع تحریم از سوی وزیر خارجه آمریکا، خبرگزاری نیمه رسمی ایسنا گزارش داد که ۶ بانک ایرانی نزد بانک‌های قطر برای واریز منابع ارزی آزاد شده حساب افتتاح کرده‌اند.
ایسنا می گوید منابع مذکور به زودی از طریق مبادلات بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آمریکا امروز – چهارشنبه ۲۲ شهریور – نوشت با همکاری قطر بر نحوه هزینه کرد این منابع نظارت ویژه‌ای خواهد داشت.
آن طور که مقام‌های آمریکا تاکید می‌کنند ایران می‌تواند با این ۶ میلیارد دلار آزاد شده کالاهای غیرتحریمی خریداری و از محل این منابع در بانک های قطری، هزینه آن را بپردازد.
هم زمان، انتقال ۵ زندانی آمریکایی به خارج از زندان اوین و استقرار آنها در یک اپارتمان، نشانه نخستی از جدی شدن روند این تبادل است که حدود یک ماه پیش روی داد اما احتمالا با توجه به محدودیت‌های بانکی که تا این هفته بانک‌های قطری را از تاسیس حساب ویژه برای دریافت ۶ میلیارد دلار ایران باز نگه داشته بود، مانع از زودتر عملی شدن انتقال آنها به کشور ثالث شد.
۵ نفری که ایران خواستار آزادی آنها شده کیستند؟
همزمان با بالا گرفتن انتظارها برای عملی شدن تبادل زندانی میان تهران و واشنگتن، روز گذشته اسامی ۵ ایرانی که جمهوری اسلامی خواستار «آزادی و تبادل» آنها شده منتشر شد و خیلی زود با بازتاب و واکنش‌های گسترده رسانه‌ای روبرو شد.
روز گذشته، سه شنبه ۱۲ سپتامبر، ابتدا خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از علی کریمی مقام، سخنگوی دفتر نمایندگی دائمی ایران در سازمان ملل متحد، گزارش کرد کاوه افراسیابی، مهرداد انصاری، امین حسن‌زاده، رضا سرهنگ‌پور و کامبیز عطارکاشانی افرادی هستند که کاخ سفید در برابر آزادی ۵ شهروند خود به ایران تحویل خواهد داد.
چهار ایرانی این فهرست یعنی مهرداد انصاری، امین حسن‌زاده، رضا سرهنگ‌پور و کامبیز عطارکاشانی به علت جرایمی چون نقض تحریم‌های هسته‌ای تهران، تلاش برای ارسال تجهیزات حساس و یا اطلاعات نظامی، در دادگاه‌های آمریکا محاکمه و به تحمل حبس محکوم شده‌اند.
اما کاوه افراسیابی، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه بوستون، از حدود ۴ سال پیش رسما با اتهام «تبلیغ» و «لابی‌گری» برای دولت ایران و بدون طی کردن تشریفات قانونی در آمریکا روبه‌رو بوده است.
وزارت دادگستری آمریکا مدعی شده است که آقای افراسیابی بدون پر کردن فرم رسمی لابی‌گر برای یک دولت خارجی، در داخل خاک آمریکا برای دولت ایران فعالیت کرده و حتی از دفتر نمایندگی این کشور در سازمان ملل متحد «وجهی دریافت» کرده است؛ اتهاماتی که اثبات نشده و آقای افراسیابی آنها را قویا رد می‌کند.
او در گفت‌گوی روز گذشته (سه‌شنبه ۱۲ سپتامبر) خود با برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌سی ضمن تاکید بر این موضوع که او «زندانی» نیست و فعلا برنامه ای برای بازگشت به ایران ندارد، گفت مایل است با ماندن در آمریکا از خود در برابر آنچه «بی‌عدالتی» دولت آمریکا علیه «یک محقق دانشگاهی» خواند، دفاع کند و با توجه به داشتن کارت سبز اقامت آمریکا در این کشور بماند و به تدریس در دانشگاه ادامه دهد.
آقای افراسیابی همچنین تاکید کرد که اگر چه در ابتدای طرح اتهامات علیه او از طرف دولت آمریکا محدودیت‌هایی داشته اما طی دو سال گذشته توانسته آزادانه در دانشگاه به تدریس و تحقیق خود ادامه دهد و تاکید می‌کند که «زندانی» نیست.
زندانیان ایرانی-آمریکایی کیستند؟
از میان ۵ شهروندی که آمریکا به دنبال تبادل آنها با ایران است تاکنون تنها نام ۳ نفر علنی شده و گفته می‌شود دو شهروند دیگر تمایلی به رسانه‌ای شدن نام‌شان ندارند.
یکی از آنها مراد طاهباز تاجر و فعال محیط زیست ۶۷ ساله ایرانی‌تباراست که شهروندی آمریکا و بریتانیا را هم دارد.
آقای طاهباز در زمستان۱۳۹۶ به همراه هشت فرد دیگر از همکاران مؤسسهٔ حیات وحش میراث پارسیان دستگیر شد.
با وجود آن که وزارت اطلاعات ایران صراحتا اتهام جاسوسی درباره آقای طاهباز و دیگر فعالان محیط زیست را رد کرده بود، او برای «همکاری با دولت متخاصم آمریکا» به ده سال حبس محکوم شد.
سیامک نمازی بازرگان ایرانی-آمریکایی احتمالا سرشناس‌ترین نام در میان این ۵ نفر است. او که در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی به عنوان یکی از چهره‌های جوان مجمع جهانی اقتصاد از طرف «بنیاد نخبگان» به ایران دعوت شد، در سال ۱۳۹۴ بازداشت و به ده سال حبس محکوم شد.
پدر او، باقر نمازی در سال ۱۳۹۵ برای دیدن پسرش به ایران رفت و او هم بازداشت شد.باقر نمازی پیش از انقلاب ایران استاندار خوزستان و معاون وزیر کشور بود و بعدها به عنوان نماینده یونیسف در کشورهایی چون سومالی، کنیا و مصر کار کرد. باقر نمازی پس از دو سال به مرخصی درمانی رفت، اما ممنوع الخروج بود. او در سال ۱۴۰۱ با وساطت عمان از ایران خارج شد.
عماد شرقی تاجر ۵۸ ساله ایرانی-آمریکایی است که در ایران به جاسوسی متهم شده است.
آقای شرقی در سال ۱۳۹۷ بازداشت و پس از مدتی آزاد، اما گذرنامه‌اش توقیف شد. او دوباره در سال ۱۳۹۹ بازداشت شد.
عماد شرقی متولد ایران است اما از کودکی در آمریکا بزرگ شده و از دانشگاه مریلند لیسانس اقتصاد و از دانشگاه جورج واشنگتن در واشنگتن دی سی، مدرک فوق لیسانس دارد.
آقای شرقی پیش از سفر به ایران سال‌ها در امارات متحده عربی و در دوبی در یک شرکت فروش هواپیماهای جت خصوصی کار و همکاری می‌کرده است.
به جز آقایان نمازی، شرقی و طاهباز، آمریکا تایید کرده است که دو شهروند دیگر ایرانی- آمریکایی که خواسته‌اند نام و هویت‌شان محفوظ بماند، از زندان اوین به حبس خانگی رفته‌اند.
پیشتر روزنامه شرق چاپ تهران نیز از فرد دیگری به نام شهاب دلیلی نام برده بود که «عضو دیگر فهرست زندانیان» است.
اما ویدات پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ۲۳ مرداد گفت که «هنوز نمی‌توان با قاطعیت گفت که شهاب به دلیلی ناحق بازداشت شده باشد». به گفته او هر شهروند آمریکا یا کسی که دارای اقامت دائم باشد و به ناحق بازداشت شده باشد در فهرست تبادل زندانیان قرار خواهد گرفت.
گزارش شده است که آقای دلیلی شهروندی آمریکا را ندارد و دارای اقامت دائم است.
او تاکید کرد که هر پنج شهروند دو تابعیتی که «به ناحق حبس شده بودند» از زندان به حبس خانگی انتقال پیدا کرده‌اند.
آقای پاتل در عین حال افزود که آبرام پیلی، معاون نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، با خانواده آقای دلیلی گفت‌وگو کرده است.
ثبت ديدگاه